παιχνίδι

Οποιαδήποτε ελεύθερη έκφραση σωματικής ή ψυχικής ενέργειας, που δεν κατευθύνεται σε ωφελιμιστικούς σκοπούς, θεωρείται παιχνίδι. Με άλλη έννοια ο όρος περιλαμβάνει και το αντικείμενο με το οποίο παίζει κάποιος. Η ιδέα όμως του π. δεν είναι τόσο απλή. Σε κάθε εποχή οι μελετητές διαπίστωναν την ανάγκη να περιοριστούν και να προσδιοριστούν οι πραγματικές και χαρακτηριστικές πλευρές του, καθώς και να ερευνηθεί ποια είναι η σημασία και το ενδιαφέρον του για τη ζωή του ανθρώπου, καθώς και των ζώων. Σε ένα περίφημο βιβλίο του 1938, το Homo ludens, ο Γιόχαν Χέιζινγκα χαρακτηρίζει το π. ως «ελεύθερη δραστηριότητα, που εμφανίζεται ως μη πραγματική και τοποθετείται έξω από τη συγκεκριμένη ζωή, ικανή ωστόσο να απορροφήσει ολοκληρωτικά το άτομο που παίζει· μια δραστηριότητα που δεν συνδέεται με υλικά ή ωφελιμιστικά ενδιαφέροντα, που διεξάγεται σε χώρο και χρόνο σαφώς καθορισμένους, σύμφωνα με προκαθορισμένους κανόνες, και δημιουργεί κοινωνικές σχέσεις που εύκολα περιβάλλονται με μυστήριο ή τονίζουν με μεταμφιέσεις τη διαφορά τους από τον συνηθισμένο κόσμο». Ο Ροζέ Καγιουά, στο Παιχνίδι και άνθρωποι (1958), επιμένει αντίθετα σε μια ιδιαίτερη πλευρά της δραστηριότητας του π., την αβεβαιότητα (άδηλο, πιθανότητα). Πράγματι, στο π. των χαρτιών, όπως και σε άλλα, όταν η νίκη φαίνεται βέβαιη για έναν παίκτη, χωρίς να υπάρχει πια καμιά πιθανότητα για τους άλλους, αυτοί σταματούν το π.· στα λαχεία, στη ρουλέτα κλπ., η αβεβαιότητα υποδηλώνεται από μια μαθηματική πιθανότητα, που ρυθμίζει το π. μέχρι το τέλος. Υπάρχουν όμως και π. χωρίς κανόνες ή αβεβαιότητες· ειδικά, εκείνα που βασίζονται στον αυτοσχεδιασμό, στην έκπληξη, στη μίμηση. Για παράδειγμα, το π. της κούκλας, οι κούκλοι με ελατήριο, οι κατασκευές με άμμο κλπ. Και τα π. αυτά όμως δεν ξεφεύγουν από το ουσιώδες και κοινό χαρακτηριστικό γνώρισμα, το να είναι δηλαδή μια ελεύθερη δραστηριότητα η οποία πραγματοποιείται μόνο για την ευχαρίστηση που προκαλεί. Ως προς τον σκοπό του π., αν και αναγνωρίζεται ως ουσιαστικό και γενικά παραδεκτό χαρακτηριστικό του ότι το π. είναι αυτοσκοπός, παρατηρήθηκε ωστόσο ότι όποιος παίζει π.χ. χαρτιά και κερδίζει, καθώς και αυτός που βγάζει έναν κλήρο στη λοταρία και κερδίζει ένα σημαντικό ποσόν, δεν δοκιμάζει μόνο την ικανοποίηση της συμμετοχής του στο π., αλλά και την ικανοποίηση του οικονομικού κέρδους. Αυτός που παίζει, με την ελπίδα να κερδίσει, συμμετέχει πράγματι στη συγκίνηση του π., αλλά εναποθέτει την προσδοκία του κυρίως στην τελική έκβαση: αν είναι αποτυχία, το π. καταλήγει σε απογοήτευση· στην περίπτωση, αντίθετα, νίκης, στη συγκίνηση του π. προστίθεται η ικανοποίηση του κέρδους, που είναι το πρόσθετο και εξωτερικό στοιχείο. Στις περιπτώσεις αυτές, το π. αποκτά ιδιαίτερη σημασία, η οποία συνδέεται ειδικά με παράγοντες ωφελιμιστικής και κοινωνικής υφής, αν και δεν απουσιάζει ποτέ εντελώς η ευχαρίστηση που δοκιμάζει κάποιος από το απλό γεγονός της συμμετοχής του στο παιχνίδι. Οι μελετητές και οι ερευνητές της σημασίας, που προσλαμβάνει το π. στη σωματική και ψυχική ζωή του ανθρώπου, διετύπωσαν υποθέσεις και θεωρίες συχνά αντίθετες, αλλά πάντοτε πλούσιες σε παιδαγωγικές και ανθρώπινες προοπτικές. Γενικά, το π. έρχεται σε αντίθεση με τη σοβαρή ζωή, ακόμα και όταν δεν του λείπει η εσωτερική προσπάθεια και σοβαρότητα, ως δραστηριότητα που δεν έχει την πρόθεση να τροποποιήσει το πραγματικό περιβάλλον, αλλά εκφράζει μόνο την ευχαρίστηση εκείνου που παίζει. Η σοβαρή ζωή, που προβάλλει ως το αντίθετό του, είναι η εργασία, δηλαδή η προσπάθεια και η θυσία που προσφέρονται για την επίτευξη ενός σκοπού, ο οποίος ξεπερνά την ίδια τη δραστηριότητα του υποκειμένου που εργάζεται. Ο Αριστοτέλης παραλλήλισε το π. με την ευτυχία και την αρετή, ως μη αναγκαία δραστηριότητα και αντίθετη προς την εργασία. Η αντίθεση αυτή παρουσιάστηκε με πιο συγκεκριμένο και ριζικό τρόπο από τον Καντ, που πρώτος έκανε φιλοσοφική χρήση της έννοιας του π., συνδέοντάς το στενά με την αισθητική δραστηριότητα. Η σχέση μεταξύ π. και τέχνης θα μελετηθεί βαθύτερα αργότερα από πολλούς φιλοσόφους και παιδαγωγούς σπιριτουαλιστικών τάσεων, μεταξύ των οποίων ο Σίλερ και ο Τζεντίλε. Ο Kάντ όμως υπογράμμισε μια άλλη πλευρά του π., την καθαρότερα βιολογική, έννοια που θα παρουσιάσει η φιλοσοφία και η παιδαγωγική του 19ου αι. και που ο Φρέμπελ έθεσε ως βάση της θεωρίας του για την εκπαίδευση. Από τους συγγραφείς που ασχολήθηκαν ειδικότερα με το παιδικό π., μερικοί το θεώρησαν ως ζωτική εκτόνωση ενεργειών που ξεπερνούν τις ανάγκες του οργανισμού (Σπένσερ, Κολότσα), άλλοι ως άσκηση κινητικών και νοητικών δραστηριοτήτων που τείνουν στη διαμόρφωση του ενηλίκου, μαθητεία και προάσκηση στη σοβαρή ζωή (Γκρόος), υποκατάστατο των σοβαρών δραστηριοτήτων της ζωής (Κλαπαρέντ). Στον Βαλόν αναγνωρίζεται το γεγονός ότι κατάφερε να συμφιλιώσει τις βιολογικές θεωρίες με τις θεωρίες ψυχολογικού χαρακτήρα μέσω της κοινωνικότητας, η οποία χρησιμεύει στο να εισαγάγει την ανακάλυψη του παιδιού και του παιδικού π. σε μια δυναμική ενότητα φύσης και κοινωνίας. Ο Ζαν Σατό βλέπει στο π. ένα πρόσφορο μέσο για τη σύνδεση της αντίληψης των πραγματικών αντικειμένων με την αφηρημένη σκέψη, ενώ στον Λουίτζι Βολπιτσέλι οφείλεται η θέση, σύμφωνα με την οποία το π. είναι ο κόσμος της παιδικής εμπειρίας και με αυτό το παιδί ανακαλύπτει όλη την πολυσύνθετη δομή της ανθρώπινης ζωής. Στη νεότερη εποχή, η ψυχολογία και η ανθρωπολογία αναγνώρισαν τη χρησιμότητα του π. για τους σκοπούς της συντήρησης του ατόμου και της προσαρμογής του στην κοινωνία και γι» αυτό στην αναγνώριση της παιδαγωγικής, βιολογικής και αισθητικής λειτουργίας του προστέθηκε και η αναγνώριση του κοινωνικού του ρόλου. Το π. –τόσο ως άμεση δραστηριότητα όσο και ως θέαμα– αντιπροσωπεύει τώρα έναν από τους κυριότερους τρόπους χρησιμοποίησης του ελεύθερου χρόνου εκατομμυρίων ανθρώπων. παιδικό παιχνίδι. Είναι γενικά παραδεκτό ότι το π. των παιδιών είναι τέτοιο μόνο για τους ενηλίκους, αλλά ουσιαστικά είναι μια σοβαρή δραστηριότητα. Ο Γιόχαν Πάουλ Ρίχτερ παρατήρησε ότι το παιδί μεγαλώνει παίζοντας μόνο του με τα π. ή ομαδικά με τους συντρόφους του. Και στις δύο περιπτώσεις το παιδί δραστηριοποιεί στο π. ολόκληρο τον εαυτό του, γιατί, όπως ανακάλυψε ο Φρέμπελ, το π. αντιπροσωπεύει μια ολοκληρωτική αυτοδραστηριότητα, πηγή ενδιαφέροντος και ζήλου, την οποία ψυχολόγοι και παιδαγωγοί θεώρησαν ως ουσιώδη μορφή της παιδικής ζωής. Το παιδί παίζει για vα ανταποκριθεί σε μια πρόσκληση της φύσης, η οποία το έχει προετοιμάσει για να προωθήσει την πρώτη βιολογική και ψυχική του εξέλιξη μέσω της χαρακτηριστικής εκείνης δραστηριότητας που οι ενήλικοι την ονόμασαν π. Η φύση προίκισε γι» αυτό το παιδί με μια ασυγκράτητη και ακαταμάχητη ανάγκη να κινείται, να αποκτά εντυπώσεις, να προχωρεί ασυνείδητα, αλλά δραστήρια, σε πραγματικές εμπειρίες, που ευρύνουν τη σφαίρα της περιέργειας, των ενδιαφερόντων και των γνώσεων. Παίζοντας το παιδί σταθεροποιεί τη στοιχειώδη κατασκευή του και προετοιμάζεται για τις επόμενες φάσεις της ανάπτυξής του. Το παιδικό π. είναι συνεπώς αυθόρμητη και αναγκαία δραστηριότητα, που κινείται από τον ίδιο αυτοματισμό των ζωτικών δομών και των ζωογόνων ενεργειών, και αποκτά τόνους, διαδικασίες και σημασίες διαφορετικές, όσο το παιδί σιγά σιγά προσεγγίζει στην ηλικία της ενήλικης ζωής. Τα πρώτα π. είναι ασκήσεις των αισθήσεων και στοιχειώδεις εμπειρίες: το βρέφος χρησιμοποιεί γι» αυτό τα χέρια του, την πιπίλα ή κουδουνίστρες· ύστερα, παίζοντας με τα διάφορα αντικείμενα και π.π. και, τέλος, με τους συντρόφους του, το παιδί αποκτά και αναπτύσσει το αίσθημα του περιβάλλοντός του και τα πρώτα αισθήματα κοινωνικότητας (γύρω γύρω όλοι, τυφλόμυγα). Ο Πιαζέ, οξυδερκής ψυχολόγος που ασχολήθηκε με την παιδική ηλικία, παρατήρησε ότι ήδη στον δεύτερο μήνα ζωής του παιδιού διαπιστώνονται τα πρώτα π. της άσκησης, συνδεδεμένα με την ευχαρίστηση που προέρχεται από τις δραστηριότητες της κινητικότητας, της αντιληπτικότητας, της ευφυΐας, οι οποίες έχουν σκοπό να δώσουν στο παιδί μια λειτουργική ευχαρίστηση. Στα πρώτα χρόνια της ζωής εμφανίζονται και τα π. επινοητικότητας και φαντασίας: το παιδί δημιουργεί συντρόφους, πρόσωπα και καταστάσεις φανταστικές, απέναντι στα οποία συμπεριφέρεται σαν να υπήρχαν πραγματικά. Από 2-7 ετών επικρατούν τα π. συμβολικού - αντιπροσωπευτικού χαρακτήρα, μέσω των oποίων το παιδί ασκεί και αναπτύσσει τις ενέργειες αφομοίωσης και, γύρω στα 7 χρόνια, αρχίζουν τα π. με κανόνες, που αποτελούν τις πρώτες απόπειρες προσέγγισης στις δραστηριότητες των ενηλίκων. Το π. με κανόνες, το π. κατασκευής, που ακολουθεί το λειτουργικό και συμβολικό π., αποκαλύπτει την πρώτη εκδήλωση μιας πραγματικής γνωστικής προσπάθειας, με την οποία τα αντικείμενα τείνουν να χάσουν τη μαγική σημασία τους, για να προσλάβουν τη συγκεκριμένη και πραγματική αξία μέσων τα οποία κατευθύνονται σε ένα σκοπό, δηλαδή να γίνουν εργαλεία. Στη φάση αυτή, το π. παίρνει τον χαρακτήρα και τον τρόπο μιας τεχνικής οργάνωσης, με ακριβείς κανόνες ρυθμιστικής και κατηγορικής αξίας, που δέχονται κυρώσεις και απαιτούν έντιμη συμπεριφορά: ο παίκτης που δεν συμμορφώνεται και δεν σέβεται τους κανόνες του π. αποκλείεται από αυτό και εκτίθεται. Οι βασικές διαφορές ανάμεσα στα κάθε είδους παιδικά π. αντανακλούν συνεπώς τις διάφορες απαιτήσεις της βιοψυχικής εξέλιξης του παιδιού και επιβιώνουν σχεδόν αμετάβλητες μέσα στους αιώνες. Οι εθνογραφικές και αρχαιολογικές έρευνες, καθώς και τα πολυάριθμα λογοτεχνικά κείμενα και έργα των εικαστικών τεχνών, μαρτυρούν πράγματι πως τα βασικά π. είναι όμοια στα παιδιά των διαφόρων εποχών και των διαφόρων χωρών. Προφανώς δεν συμβαίνει το ίδιο με τα αντικείμενα-στολίδια του π. που έχουν ακολουθήσει την ανάπτυξη της τεχνικής και επηρεάζονται από τις προτιμήσεις των κατασκευαστών τους. Τα παιδιά στην αρχαία Ελλάδα έπαιζαν, όπως και τα σύγχρονα, την τυφλόμυγα, τον κρυφτούλη, το γύρω γύρω όλοι· είχαν κούκλες, μπάλες, σβούρες· το παιχνίδι του βασιλιά, διαδεδομένο τόσο στην αρχαία Ελλάδα όσο και στη Ρώμη, ήταν ένα είδος αγώνα, στον οποίο ο πιο άξιος ανακηρυσσόταν βασιλιάς και ο πιο αδέξιος γάιδαρος από τους Έλληνες και ψωριάρης από τους Ρωμαίους. Άλλα π.π. τα οποία ανάγονται στην αρχαιότητα είναι το κορώνα ή γράμματα, που συνίσταται στο να στοιχηματίζουν αν το νόμισμα που πετούν στον αέρα θα πέσει δείχνοντας τη μία όψη ή την άλλη: οι Ρωμαίοι το ονόμαζαν caput aut navis (από τα νομίσματα που στη μία όψη τους είχαν το κεφάλι του Ιανού και στην άλλη την πλώρη ενός πλοίου). Το π. που γίνεται σπρώχνοντας με το ένα πόδι μια αμάδα σε 7 ή 12 τετράγωνα, φαίνεται να είναι η επιβίωση μιας αρχαιότατης αστρολογικής διαδικασίας, όπου η αμάδα πρέπει να ήταν ο Ήλιος που πεθαίνει όταν αγγίζει τον έβδομο πλανήτη ή το δωδέκατο ζώδιο. παιχνίδι των ενηλίκων. Το π. του ενηλίκου –που αντιπροσωπεύει κυρίως μια σαφή διακοπή στον κανονικό «εξαναγκασμό της εργασίας»– χρησιμεύει και στο να αναπτύσσει δυνητικές δραστηριότητες και ικανότητες, να επιτρέπει το πνεύμα συναγωνισμού ή να εκφράζει κοινωνικά ένστικτα, και ικανοποιεί αυτές ή ανάλογες απαιτήσεις μέσω των δυσκολιών του π., των αγώνων, των επάθλων. Από μια κοινωνιολογική άποψη, τα π. διακρίνονται σε ατομικά και συλλογικά. Στην πρώτη κατηγορία συμπεριλαμβάνονται τα μαθηματικά π. και τα π. υπομονής, αινιγμάτων, πολλά π. χαρτιών (που παίζει κάποιος μόνος του). Στη δεύτερη κατηγορία συμπεριλαμβάνονται τα τυχερά π. εκείνα που αναπαριστούν μία μάχη, τα λαϊκά και κοινωνικά π., τέλος, οι αθλοπαιδιές. Aν και μερικά τυχερά π. στηρίζονται αποκλειστικά στην τύχη και υπακούουν συνεπώς σε έναν υποτυπώδη μηχανισμό ο οποίος αποφασίζει άμεσα την έκβαση της παρτίδας (π.χ. το π. των ζαριών ή η λοταρία), σε άλλα, μαζί με την τύχη, παίζουν αποφασιστικό ρόλο και η υπολογιστική ικανότητα του παίκτη, που πρέπει να διαθέτει τα στοιχεία για να κρατά στο π. μια καθορισμένη συμπεριφορά. Ένας νέος τύπος π. που δεν στηρίζεται αποκλειστικά στην τύχη, επειδή απαιτεί μία πρόβλεψη, είναι των αθλητικών στοιχημάτων (που στηρίζονται στα αποτελέσματα των ποδοσφαιρικών συναντήσεων ή των ιπποδρομιών) και τα οποία έχουν μεγάλη διάδοση στο ευρύ κοινό. Σημαντική, μεταξύ των ομαδικών π., είναι ολόκληρη η κατηγορία των π. που παίρνουν τη μορφή αγώνα. Kάποια από αυτά συνεπάγονται σωματική δραστηριότητα και αποτελούν συναγωνισμό μεταξύ δύο ή περισσοτέρων προσώπων και γι» αυτό πρέπει να θεωρούνται ακριβέστερα ως σπορ (τένις, ξιφομαχία, πυγμαχία, ελεύθερη πάλη κλπ.)· άλλα, αντίθετα, δίνουν στον αγώνα έναν αφηρημένο χαρακτήρα, μετατρέποντάς τον σε άσκηση καθαρής στρατηγικής. Ανάμεσα στα τελευταία το περισσότερο περίπλοκο είναι το π. του σκακιού. Τα λαϊκά π. βασικά υπακούουν πάντοτε σε 3 ουσιώδη χαρακτηριστικά: τη δύναμη, το σύμβολο και τον κανόνα. Ο τελευταίος είναι αποτέλεσμα μιας συλλογικής οργάνωσης που κάποτε παραμένει αμετάβλητη επί αιώνες. Όταν στα λαϊκά π. υπερισχύει το σκηνικό στοιχείο, το π. αποκτά θεατρικό χαρακτήρα και γίνεται πραγματικό θέαμα (ιππικοί αγώνες της Σιένας, ταυρομαχίες κλπ). Ενώ κάποτε κυριαρχούσαν το μπιλιάρδο, η ντάμα κ.ά., σήμερα ο βιομηχανικός πολιτισμός δημιούργησε νέες μορφές ομαδικής ψυχαγωγίας οι οποίες μέχρι ένα βαθμό αντικατέστησαν τα πατροπαράδοτα λαϊκά π. Αυτά εκτοπίστηκαν από το ραδιόφωνο, τον κινηματογράφο, την τηλεόραση και κατά κάποιο τρόπο από ραδιοφωνικά και τηλεοπτικά κουίζ, που συχνά γίνονται με τη συμμετοχή του κοινού, και βρίσκονται μεταξύ θεάματος και του κυρίως παιχνιδιού. Ένας άλλος νεωτερισμός της εποχής μας είναι το χόμπι, που λέγεται ότι γεννήθηκε στις ΗΠΑ, και συνίσταται στη χρησιμοποίηση του ελεύθερου χρόνου σε απασχολήσεις ελεύθερης εκλογής, αλλά που εκτελείται με σοβαρότητα σχεδόν επαγγελματική. Ιστορία. Γραπτές μαρτυρίες και αρχαιολογικά ευρήματα αποδεικνύουν ότι μερικοί τύποι αντικειμένων με τα οποία παίζουν τα παιδιά, όπως η κουδουνίστρα, το τόπι, η σβούρα, φιγούρες ανθρώπων (κούκλες) και ζώων, είναι κοινοί σε όλες τις εποχές και ανταποκρίνονται με τον αμεσότερο τρόπο στις αμετάβλητες απαιτήσεις του παιδιού και στα στάδια της ανάπτυξής του. Στην επιθυμία να προφυλαχτεί το παιδί από επιδράσεις κακοποιών πνευμάτων αποδίδεται η σχέση του αντικειμένου του παιδικού π. με τον μαγικοθρησκευτικό κόσμο – που τη συναντούμε στους πρωτόγονους λαούς, στον κλασικό πολιτισμό και ακόμα και σήμερα σε μερικές λαϊκές παραδόσεις· οι κουδουνίστρες, για παράδειγμα, έχουν συχνά τη σημασία φυλαχτού. Οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι συνήθιζαν να αφιερώνουν στους θεούς, σε ορισμένες περιπτώσεις, τα παιδικά π., που είχαν την έννοια ότι το παιδί μπαίνει στη ζωή των ενηλίκων, και να αφιερώνουν στους θεούς του Άδη τα π. των παιδιών που πέθαιναν, θάβοντάς τα μαζί με τον μικρό τους κάτοχο. Η συνήθεια αυτή διατηρήθηκε έως τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους. Γνωρίζουμε λοιπόν ότι το τόπι και το κότσι –που τα έπαιζαν όπως περίπου και τα σημερινά ζάρια, αλλά και για να δουν αν θα γίνει αυτό που έβαζαν στον νου τους– ήταν οι πλέον γνωστοί τύποι παιδικών π. στον αρχαίο ελληνικό και ρωμαϊκό κόσμο, όπου είχαν μεγάλη διάδοση και οι κούκλες με τα αντικείμενα του νοικοκυριού τους σε μικρογραφία, οι μαριονέτες, οι σβούρες, τα τσούνια (ξύλινοι κώνοι), τα όπλα για το αιώνιο π. του πολέμου, τα αμαξάκια με τα ομοιώματα των ζώων που τα σέρνουν ζεμένα με σπάγγους. Στον Μεσαίωνα τα παιδικά π. περιορίστηκαν στους πλέον στοιχειώδεις τύπους και στις απλούστερες μορφές, ενώ τα λίγα δείγματα που διασώθηκαν από την Αναγέννηση μαρτυρούν ότι ο προηγούμενος αυτός πολιτισμός δημιούργησε αξιόλογο καλλιτεχνικό γούστο και σε αυτό τον τομέα. Έτσι, την εποχή του μπαρόκ (εποχή έξυπνων επινοήσεων), εμφανίζονται πολλές καινοτομίες· παρουσιάζεται το μαγικό φανάρι ή π. των κινεζικών σκιών και διαδίδονται ολοένα και περισσότερο τα ντενεκεδένια στρατιωτάκια, ηχώ των πολεμικών περιπετειών της εποχής. Όταν έγιναν οι πρώτες απόπειρες επιστημονικής εκλαΐκευσης, δημιουργήθηκαν και τα πρώτα παιδαγωγικά π., όπως τα παιγνιόχαρτα που δίδασκαν το αλφάβητο και την αστρονομία. Στην πλούσια αστική κοινωνία της Ολλανδίας εμφανίστηκαν τα πρώτα κουκλόσπιτα, κατοικίες και επιπλώσεις σε μικρογραφία, που στην Αγγλία του 18ου αι., ασχολήθηκαν με αυτά καλλιτέχνες όπως ο Ρόμπερτ Άνταμ και ο Τόμας Τσιπεντέιλ και που τις εκτιμούσαν τόσο πολύ στη βικτωριανή κοινωνία. Η απήχηση των ιστορικών γεγονότων στα παιδικά π. βρίσκει το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα στις μικροσκοπικές λαιμητόμους της Γαλλικής επανάστασης. Στην ίδια περίπου εποχή επανεμφανίζεται ένα αρχαίο π., ένας αυλακωτός δίσκος ο οποίος ανεβοκατεβαίνει επάνω σε ένα σπάγγο και που έχει το όνομα εμιγκρέτ (αυτό το π. στη δεκαετία 1920-30, άλλη μία περίοδο κρίσης, θα μας ξανάρθει με την ονομασία γιο γιο). Στον 19o αι. οι νέες παιδαγωγικές θεωρίες δίνουν στην παιδική ζωτικότητα –τουλάχιστον τη σωματική– μεγαλύτερη διέξοδο. Είναι ο θρίαμβος των ημιγυμναστικών π., ενώ το ανανεωμένο ενδιαφέρον για την επιστήμη ξαναφέρνει στη μόδα τα μορφωτικά π.· χαρακτηριστικό παράδειγμα το εργαστήριο φυσικής σε μικρογραφία το οποίο κατασκεύασε ο Γερμανός Μ. Φλέριγκ το 1867. Σημαντική επίδραση στο παιδικό π. έχει η ανάπτυξη της βιομηχανίας: παιδικά π. βιομηχανικής παραγωγής με νέα υλικά (καουτσούκ, πεπιεσμένο χαρτί, πλαστικές ύλες) πλημμύρισαν την αγορά στις αρχές του 20ού αιώνα και στα συνηθισμένα θέματα έρχονται να προστεθούν σιγά σιγά άλλα, που είναι η αναπαράσταση των νέων επιτευγμάτων της τεχνολογίας: από το μεκανό που ψυχαγώγησε τις περασμένες γενιές έως τα πιο μοντέρνα αυτοκινητάκια, που παρουσιάζουν μέχρι τις τελευταίες λεπτομέρειες από κάθε νέο μοντέλο της διεθνούς βιομηχανίας αυτοκινήτων. Ακόμα και οι κατακτήσεις στο διάστημα έδωσαν αφορμή σε μια υπερπαραγωγή π. (πυραύλους, αστροναύτες). Στις τελευταίες δεκαετίες, η παραγωγή παιδικών π. ακολούθησε τις πλέον παράξενες και διαφορετικές κατευθύνσεις ώστε να ανταποκριθεί καλύτερα στις νέες απαιτήσεις, διοχετεύοντας στην αγορά περισσότερο περίπλοκα και πολυσύνθετα παιδικά π. Οι εντυπωσιακότερες όμως αλλαγές έγιναν στις κούκλες. Η πατροπαράδοτη κούκλα αντικαταστάθηκε τώρα με μία κατασκευή που μιμείται όλη την κλίμακα των γυναικών - τύπων της εποχής μας, με την εμφάνιση χαρακτήρων οι οποίοι ανταποκρίνονται με εκπληκτικό τρόπο στην πραγματικότητα. Παιδιά παίζουν σκαρφαλώνοντας σε δέντρο, σε καταυλισμό της Β. Ρουάντα (φωτ. ΑΠΕ). Το ψηλότερο αρκουδάκι του κόσμου, με ύψος 5,3 μέτρα που κατασκευάστηκε στη δεκαετία του 1990 στη Γερμανία (φωτ. ΑΠΕ). Παιδιά που παίζουν μ’ ένα ξύλινο ομοίωμα άλογου σ’ ένα δημοτικό κήπο της Στοκχόλμης. Τα παιχνίδια στους υπαίθριους χώρους γενικεύονται τώρα καθώς είναι αναμφισβήτητα και ιδιαίτερα υγιεινά. Παιδιά παίζουν στην παραλία Τιένανμέν του Πεκίνου (φωτ. ΑΠΕ). Μικρογραφική αναπαράσταση σιδηροδρομικών εγκαταστάσεων, με ηλεκτρικά τρενάκια, ακριβές απομιμήσεις των πραγματικών (φωτ. ΑΠΕ). Παιχνίδια. Το «γιο-γιο», παιχνίδι που γνώρισε μεγάλη διάδοση στη δεκαετία 1920 – 1930, έχει παλιές ρίζες, όπως μαρτυρεί η ινδική αυτή μικρογραφία του 18ου αιώνα (Εθνικό Μουσείο, Δελχί). Το παλαιότερο αρκουδάκι του κόσμου, κατασκευασμένο στη Γερμανία το 1904 (φωτ. ΑΠΕ). Κουκλάκι «Πίκατσου» του ήρωα της φημισμένης σειράς κινούμενων σχεδίων «Πόκεμον» από την Ιαπωνία (φωτ. ΑΠΕ). Παίκτρια «τύμπανου», παιχνίδι κατασκευασμένο το 1784 για τη Μαρία-Θηρεσία. (Μουσείο Τεχνών, Παρίσι). Παιδιά σχολικής ηλικίας, που ασχολούνται με συνθετότερα παιχνίδια. Παιδικό τρενάκι, από τα πιο αγαπημένα κλασικά παιδικά παιχνίδια. Εδώ, παιχνίδι-αντίκα του 1906 (φωτ. ΑΠΕ). Σπάνιο παιχνίδι – αντίκα γερμανικής κατασκευής με τον Μίκυ και τη Μίνι, τους πασίγνωστους ήρωες του Ντίσνεϊ (φωτ. ΑΠΕ).

* * *

και παιγνίδι, το (ΑΜ παιγνίδιον, Μ και παιγνίδιν)

νεοελλ.

1. απασχόληση ομαδική ή ατομική, οργανωμένη ή αυθόρμητη, στην οποία συμμετέχει το σώμα ή το μυαλό ή και τα δύο και αποβλέπει στη διασκέδαση ή στην ψυχαγωγία ή και στην άσκηση τού σώματος, ιδίως τών παιδιών

2. η χαρτοπαιξία με χρήματα ή η ενασχόληση με το χρηματιστήριο

3. επινόηση ή τέχνασμα για διακωμώδηση ή εξαπάτηση κάποιου («τού έπαιξαν άσχημο παιχνίδι για να τού πάρουν τα λεφτά»)

4. (ιδίως στον πληθ.) τα παιχνίδια

μουσικά όργανα που χρησιμοποιούνται σε λαϊκές διασκεδάσεις («για χαμηλώστε φλάμπουρα, πάψετε σεις, παιχνίδια», δημ. τραγούδι)

5. διεξαγωγή ομαδικού αθλήματος, συνάντηση αθλητικών ομίλων, κυρίως ποδοσφαιρικών

6. μτφ. α) ασχολία πολύ εύκολη που δεν προκαλεί κόπο («αυτή η δουλειά είναι παιχνίδι για σένα»)

β) (για πρόσ.) έρμαιο, άθυρμα («έχει γίνει το παιχνίδι τής γυναίκας του»)

7. φρ. α) «τυχερά παιχνίδια» — παιχνίδια τα οποία εξαρτώνται κυρίως από την τύχη

β) «τεχνικά παιχνίδια» — παιχνίδια που εξαρτώνται από την ικανότητα τού παίκτη

γ) «μικτά παιχνίδια» — κερδοσκοπικά παιχνίδια στα οποία μεγάλη σημασία έχει η τύχη αλλά και η ικανότητα τού παίκτη

νεοελλ.-μσν.

1. αντικείμενο ή μέσο ψυχαγωγίας τών παιδιών

2. ερωτοτροπία («ούτ' έρωτος παιχνίδια τον νουν συγχύζουν», Κάλβ.)

μσν.

αστειολογία

μσν.-αρχ.

κωμική παράσταση.

[ΕΤΥΜΟΛ. Το αρχ. παιγνίδιον < παίγνιον + υποκορ. κατάλ. -ίδιον. Ο νεοελλ. τ. παιχνίδι κατ' επίδραση τού παίχτης].